Seminarium duchowne diecezji chełmińskiej
W Ziemi Chełmińskiej szkolnictwo pojawiło się wraz z chrześcijaństwem, dzięki któremu nasi ojcowie zostali włączeni w wielką rodzinę narodów zjednoczonej Europy. Metryki średniowieczne miały szkoły parafialne w Brodnicy, Chełmnie, Toruniu i szkoła katedralna w Chełmży. Początki starań o założenie szkoły w Chełmnie sięgają czasów biskupa Chrystiana. W drugiej połowie XIV wieku wielki mistrz Winrych Kniprode zarządził, aby w każdej wsi, zamieszkałej przez co najmniej 60 rodzin, była założona szkoła zimowa - latem dzieci powinny pomagać rodzicom, Zadanie kształcenia kleru spoczywało, po utworzeniu diecezji chełmińskiej, na biskupie i jego kapitule. Wcześniej troszczyli się o to biskupi z Gniezna, zaś od 1075 roku z Płocka. Pierwszym znanym z imienia chełmżyńskim scholastykiem, odpowiedzialnym przed kapitułą za całokształt nauczania, był magister Teodoryk, wymieniony w 1275 roku.
Po reformie trydenckiej, seminarium duchowne w naszej diecezji zostało erygowane dopiero w 1651 roku w Chełmnie na bazie Akademii Chełmińskiej, którą założył papież Urban VI w 1387 roku. W planach krzyżackich Akademia Chełmińska miała stanowić konkurencję dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednak do tej rangi nigdy nie doszła. W roku 1654 biskup Jan Gembicki przeniósł tworzące się seminarium diecezjalne do Chełmży. Dalszy rozwój tej uczelni przerwał "potop" szwedzki. Dopiero w roku akademickim 1670/71 (w sto lat od dekretu Soboru Trydenckiego!) zjawili się pierwsi alumni... i to na zaledwie kilka miesięcy przygotowania przed święceniami kapłańskimi. Formację naszego duchowieństwa biskupi chełmińscy zlecili nowej rodzinie zakonnej Księży Misjonarzy św. Wincentego á Paulo. Z czasem ustalono okres podstawowej formacji dla naszego kleru diecezjalnego na 4 lata. W ten sposób bardzo powoli tworzyła się instytucja Wyższego Seminarium Duchownego w diecezji chełmińskiej.
Gdy w roku 1821 papież Pius VII bullą "De salute animarum" przyłączył do diecezji chełmińskiej całą Ziemię Pomorską, w trzy lata później podjęto decyzję o przeniesieniu stolicy diecezji do Pelplina. Do znajdującego się tam dużego klasztoru, z którego zaborcy wygnali cystersów, w roku 1829 przeniesiono także seminarium duchowne z Chełmna. W nowych układach politycznych prowadzenie seminarium przejęli księża diecezjalni. W roku 1836 biskup Anastazy Sedlag zakłada w Pelplinie Collegium Marianum, które przygotowało wielu kandydatów zarówno do seminarium duchownego jak i do uczelni świeckich na Pomorzu. W rozległej diecezji pracowało wówczas zaledwie ok. 220 kapłanów! Niektóre parafie miały po 20 i więcej wiosek do obsługi przez jednego kapłana. W czasach "Kulturkampfu" seminarium zostało zamknięte od 1876 do 1887 roku. Formalnym powodem zamknięcia była odmowa biskupa na wpuszczenie wizytacji władzy świeckiej, która miałaby wpływ na kierunek formacji kleryków. Trudności te spowodowały jednak, wbrew intencji zaborcy, znaczne umocnienie pozycji Kościoła w polskim społeczeństwie naszej diecezji.
Dopiero w okresie międzywojennym, gdy w 1931 roku Pelplin uzyskał prawa miejskie, podniósł się poziom naukowy w seminarium, w którym czas nauki wydłużono do 6 lat. Równocześnie w zamku w Bierzgłowie pod Toruniem został utworzony dom wypoczynkowy dla kleryków na czas wakacji. Okres spokojnego rozwoju seminarium był jednak bardzo krótki. Najtragiczniejszym dniem w historii tej uczelni był dzień 20 października 1939 roku. Hitlerowcy ogłosili inaugurację roku akademickiego i tego dnia prawie wszystkich kapłanów w Pelplinie wymordowali. Zginęło 24 księży. Cudem ocalał jeden z profesorów ks. Franciszek Sawicki oraz schorowany Sługa Boży biskup Konstantyn Dominik. W gmachu seminarium urządzono szkołę policyjną, zaś piwnice pełniły rolę więzienia.
Seminarium zostało reaktywowane w 1945 roku. Po 20 latach odbudowy tej koniecznej dla życia diecezji instytucji, studium teologiczne Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie zostało afiliowane do Papieskiego Uniwersytetu na Lateranie w Rzymie z prawem nadawania kościelnych stopni naukowych. Najzdolniejsi alumni po 2 latach filozofii w Pelplinie mieli odtąd możliwość kontynuowania nauki teologii w seminarium papieskim przy Uniwersytecie na Lateranie w Rzymie.